Ο αντιήρωας
|
-
Εισαγωγή
-
Κείμενο
-
Δραστηριότητες
<
>
Αντιήρωας. [...] Αντί να παρουσιάζει μεγαλείο, αξιοπρέπεια, δύναμη ή ηρωισμό, ο αντιήρωας είναι ταπεινός, μικροπρεπής, παθητικός, αποτυχημένος ή άτιμος. [...] Ο όρος "αντιήρωας" χρησιμοποιείται συνήθως για τα κείμενα που γράφτηκαν στην περίοδο της απομυθοποίησης που ακολούθησε το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο [...]. Ο αντιηρωισμός –με την έννοια της αμφισβήτησης του ηρωικού ιδεώδους– συνιστά μια ευδιάκριτη και ισχυρή τάση στην ιστορία του ηρωισμού του εικοστού αιώνα. Κατά πάσα πιθανότητα, αποτελεί μια άμεση αντίδραση στη "βοή και στο πάθος" της ιστορίας και στους ποικιλώνυμους φανατισμούς που οδήγησαν στις μεγάλες αιματηρές συγκρούσεις της πρόσφατης περιόδου.
Μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα έκανε την εμφάνισή της η μορφή του αντιήρωα. Η λογοτεχνική μορφή ενός προσώπου που αποποιείται συνειδητά κάθε έννοια ηρωισμού και αποκλίνει από τις επιταγές του δεν μπορεί να ερμηνευθεί διαφορετικά παρά ως μια έμμεση μορφή διαμαρτυρίας ενάντια στις ηγεμονεύουσες αξίες του σύγχρονου κόσμου και τη σκληρότητα των «μεγάλων ανδρών» που τον δημιούργησαν.
Η παραπάνω προβληματική αναπτύχθηκε ενδεικτικά μέσα από την ανάγνωση του ποιήματος «Ο Μιχαλιός» του Κώστα Καρυωτάκη. Σε μια πλήρη αντιστροφή των κυρίαρχων αξιών, ο ομώνυμος τραγικός αντιήρωας του ποιήματος αντιλαμβάνεται το ηρωικό πολεμικό ιδεώδες όχι ως μέσο κάποιας τιμητικής εξύψωσης αλλά ως όργανο της απάνθρωπης συντριβής του. Ηλίας Γιούρης |
Κώστας Καρυωτάκης
"Ο Μιχαλιός" Το Μιχαλιό τον πήρανε στρατιώτη. Καμαρωτά ξεκίνησε κι ωραία με το Μαρή και με τον Παναγιώτη. Δε μπόρεσε να μάθει καν το «επ’ ώμου». Όλο εμουρμούριζε: «Κυρ Δεκανέα, άσε με να γυρίσω στο χωριό μου». Τον άλλο χρόνο, στο νοσοκομείο, αμίλητος τον ουρανό κοιτούσε. Εκάρφωνε πέρα, σ’ ένα σημείο, το βλέμμα του νοσταλγικό και πράο, σα να ’λεγε, σα να παρακαλούσε: «Αφήστε με στο σπίτι μου να πάω». Κι ο Μιχαλιός επέθανε στρατιώτης. Τον ξεπροβόδισαν κάτι φαντάροι, μαζί τους ο Μαρής κι ο Παναγιώτης. Απάνω του σκεπάστηκεν ο λάκκος, μα του άφησαν απέξω το ποδάρι: Ήταν λίγο μακρύς ο φουκαράκος. ΠΗΓΗ: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας |
Συλλογή
Ελεγεία και σάτιρες Χρόνος έκδοσης 1927 |
Πώς περιγράφεται ο θάνατος του Μιχαλιού στην τελευταία στροφή; Ποιος τόνος κυριαρχεί;
1.
Ο Μιχαλιός πέθανε πολεμώντας σαν στρατιώτης. Η ταφή του έγινε εντελώς πρόχειρα από κάποιους φαντάρους. Σε ολόκληρη τη στροφή κυριαρχεί το ειρωνικό ύφος. Η ειρωνεία όμως του ποιητή στρέφεται προς τον πόλεμο και όχι προς τον ήρωά του. Ο Καρυωτάκης όχι μόνο δεν εξυψώνει το ηρωικό ιδεώδες, αλλά θέλει να δείξει την πλήρη αντίθεσή του σε αυτό. Η κυρίαρχη άποψη είναι ότι αποτελεί τιμή για τους στρατιώτες να πεθάνουν στη μάχη, γιατί έτσι θεωρούνται ήρωες και αποκτούν υστεροφημία. Μέσα από την περίπτωση του Μιχαλιού όμως, ο Καρυωτάκης δείχνει ότι τον θάνατο ενός στρατιώτη δεν ακολουθούν αναγκαστικά η δόξα, η τιμή και μια ένδοξη ταφή, αλλά πολύ συχνά η αδιαφορία και η απαξίωση. Αναστασία Τομαρά (Γ5) |
2.
Ο ποιητής, με έναν σαφώς ειρωνικό τόνο, αποκαλεί «φουκαράκο» ένα νεκρό φαντάρο, μόνο και μόνο επειδή, λόγω του ύψους του, δεν χώρεσε ολόκληρο το σώμα του στο λάκκο που είχαν ανοίξει για να τον θάψουν. Δημιουργείται εδώ μια ειρωνική αντίφαση: ο Μιχαλιός είχε τη σωματική διάπλαση ενός ήρωα (μεγάλο σωματικό ύψος), αλλά ο τρόπος που έζησε και η επιθυμία που είχε (να απομακρυνθεί από το πεδίο της μάχης και να επιστρέψει στο χωριό του) κάθε άλλο παρά ηρωικά θα μπορούσαν να θεωρηθούν. Στο συγκεκριμένο ποίημα διακρίνεται η ευαισθησία του Καρυωτάκη ειδικότερα απέναντι στους ανυπεράσπιστους ανθρώπους, αυτούς που «έρχονται και φεύγουν» έχοντας ως μοναδική επιθυμία να ζήσουν ήρεμα και ειρηνικά χωρίς να χρειάζεται να πειράξουν κανέναν. Ιωάννα Ταχίρι (Γ5) |
Ποια ήταν η επιθυμία του Μιχαλιού και πως τελικά «εκπληρώθηκε»;1.
Ο Μιχαλιός παρουσιάζεται να ξεκινά την πορεία του για τον πόλεμο καμαρωτός και περήφανος, παρασυρόμενος από την κοινή γνώμη για τον σημαντικό ρόλο των ηρώων. Παρ’ όλα αυτά, στη συνέχεια του ποιήματος αναφέρεται η δυσαρέσκεια του Μιχαλιού, η απροθυμία του να αποδεχτεί αυτόν τον ρόλο του στρατιώτη και η έντονη επιθυμία του να αποκτήσει τη δυνατότητα να επιστρέψει πίσω στο χωριό του, από όπου και ξεκίνησε. Η επιθυμία του «εκπληρώνεται» κατά κάποιον τρόπο, αφού παρόλο που δεν καταφέρνει να επιστρέψει ζωντανός και ασφαλής στο χωριό του, αποδεσμεύεται από τις ευθύνες του στρατιώτη και από την υποχρεωτική παρουσία του στα πεδία της μάχης, κάτι που ήταν και ο βασικός λόγος της επιθυμίας του να φύγει. Με λίγα λόγια, όταν πεθαίνει δεν είναι πια υποχρεωμένος να συμμετέχει σε μάχες που είναι τόσο επικίνδυνες και τραυματικές όταν τις βιώσει ένας άνθρωπος. Αναστασία Τομαρά (Γ5) εξουσίας. Το αίτημα του Μιχαλιού «άσε με να γυρίσω στο χωριό μου» υποδηλώνει ότι ο ίδιος αισθάνεται αιχμάλωτος και βιώνει συνθήκες καταναγκασμού.
Από τη μια ο στρατώνας δημιουργεί ανασφάλεια, από την άλλη το χωριό είναι το πλαίσιο ασφάλειας και σιγουριάς, και σε αυτό επιθυμεί διακαώς να επιστρέψει ο Μιχαλιός. Η επιθυμία του εκπληρώνεται τελικά ένα χρόνο μετά τη στράτευσή του. Ο ήρωας θα γυρίσει στο χωριό του, στον κόσμο του και στην ασφάλεια που του προσέφερε, μόνο που, κατά έναν ειρωνικό τρόπο, δεν θα είναι πια σε θέση να απολαύσει αυτή την ασφάλεια. Ιωάννα Ταχίρι (Γ5) |
Το ποίημα συνδιαλέγεται με το ηρωικό ιδεώδες. Το επιβεβαιώνει ή το αμφισβητεί; Εξηγήστε.Ο Καρυωτάκης μέσα από αυτό το ποίημα θέλει να εκφράσει την προσωπική του άποψη για τον πόλεμο, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την κοινή γνώμη και τις καθιερωμένες αντιλήψεις της εποχής του. Μέσα από αυτό το ποίημα δεν εξιδανικεύει το ηρωικό ιδεώδες αλλά αντιθέτως το αμφισβητεί, θέλοντας να αποδείξει ότι η συμμετοχή ενός ανθρώπου στον πόλεμο έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις σε αυτόν. Εξηγεί ότι πολλοί στρατιώτες ξεκινούν με περηφάνια για να λάβουν μέρος στον πόλεμο και να υποστηρίξουν τον λαό τους, αλλά μετά από μια σειρά φρικιαστικών και απάνθρωπων εικόνων και εμπειριών, το μόνο που επιθυμούν είναι να τον εγκαταλείψουν και να επιστρέψουν στα μέρη τους και τους δικούς τους ανθρώπους χωρίς δεύτερη σκέψη. Σε μια παρόμοια κατάσταση βρέθηκε και ο πρωταγωνιστής του ποιήματος, ο Μιχαλιός, που ενώ ξεκίνησε καμαρωτός και περήφανος να συμμετάσχει στον πόλεμο, αργότερα η μόνη επιθυμία που είχε ήταν να γλιτώσει από αυτή την κατάσταση και να επιστρέψει στην προηγούμενή του ζωή. Η επιθυμία του Μιχαλιού μάς θυμίζει την ανάλογη επιθυμία που εκφράζει ο Αχιλλέας όταν τον συναντά ο Οδυσσέας στον Άδη (Οδύσσεια, ραψ. λ). Ο μεγαλύτερος ήρωας της αρχαιότητας αρνείται τον ηρωισμό και τον ένδοξο θάνατο στη μάχη και εκφράζει ανοιχτά την προτίμησή του για μια ήρεμη και χωρίς δόξα ζωή.
Τόσο ο Μιχαλιός όσο και ο μετανιωμένος Αχιλλέας στον Άδη είναι άνθρωποι που θα επέλεγαν να ζήσουν ήρεμα παρά να πολεμήσουν για τη δόξα και την υστεροφημία. Αναστασία Τομαρά (Γ5) Vertical Divider
|
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ Ηλίας Γιούρης Copyright Ιούνιος 2017 |